.
Stanisław Dziuba
.
Przed Dniem Zmarłych o Ponarach na Litwie, zapomnianym miejscu polskiej kaźni
.
Ginęli- mordowani przez hitlerowców i ich litewskich kolaborantów.
Polskie wycieczki zwiedzające Litwę nigdy nie omijają Wilna. Żelaznymi punktami tych wycieczek są: katedra,czy najbardziej polski kościół Wilna na Antokolu. No i oczywiście Cmentarz na Rosie z Mauzoleum Matki i Sercem Syna- Józefa Piłsudskiego, czy grobami m.in. J Lelewela, Marii Piłsudskiej primo voto Juszkiewicz – pierwszej żony J. Piłsudskiego, brata Marszałka Adam, ojca Słowackiego Euzebiusza, jego ojczym Augusta Becu i wielu innych.
Natomiast niewielu dociera do pobliskich Ponar. A jest to miejsce największej zbrodni popełnionej w okresie niemieckiej okupacji Litwy. Nie czas tu i miejsce na przypominanie historii Kresów Północno-Wschodnich II Rzeczypospolitej, czy samego Wilna. Przypomnijmy jeno, że w okresie międzywojennym Wilno należało do Polski. Zmienne były losy tego miasta w okresie II wojny światowej. Armia Czerwona zajęła Wilno w 1939 r. i przekazała je Litwie, ale od 15. 06 tego roku rozpoczęła się radziecka okupacja Litwy. Natomiast już w trzecim dniu wojny Niemiec hitlerowskich z ZSSR, Niemcy zajmują Wilno. Cała Litwa dostaje się pod okupację niemiecką. Mimo, że Litwini entuzjastycznie witali wkraczający Wehrmacht kwiatami za co niemieccy żołnierze odwzajemniali się częstując dorosłych papierosami a dzieci cukierkami. ( na marginesie – polska ludność w Lwowie postępowała podobnie), to jednak Litwa nie odzyskuje niepodległości Zostaje utworzony Generalny Komisariat Litwy.
W czasie gdy Litwę okupowała Armia Czerwona, w oddalonej o 10 km. od Wilna, malej letniskowej miejscowości Ponary, Rosjanie rozpoczęli budowę podziemnych magazynów paliwa lotniczego Wykopano 6 dołów głębokich na 5-6 m., o średnicy 8 m. i jeden duży dół o średnicy 40 m. Teren otoczono dwumetrowym drucianym płotem wys. 2 m. Budowy tych magazynów Rosjanie nie skończyli.
Niemcy zajęli Wilno już w trzecim dniu wojny z ZSRR, już 24. 06. 1941r. Prawie natychmiast rozpoczynają eksterminację ludności żydowskiej. Prowadzą bowiem politykę całkowitego wyniszczenia Żydów, uznanych za wrogów III Rzeszy. Zaczynają się łapanki, aresztowania i masowe egzekucje. Pierwsze aresztowania następują 26 czerwca, a pierwszą egzekucję wykonano w Ponarach 4 lipca 1941 r. Za miejsce tych egzekucji wybrano te doły w Ponarach. Zastrzelono w tedy 54 Żydów. Potem odbyło się szereg innych egzekucji. Byli oni przywożeni samochodami ciężarowymi, zmuszano ich do wchodzenia do dużego dołu. Stąd wyciągano po 8 osób, ustawiano przy jednym z małych dołów, twarzą do dołów i strzałami plutonu egzekucyjnego mordowano. Niejednokrotnie wśród rozstrzeliwanych, były matki z małymi dziećmi. Realizacja planu zagłady byłą możliwa dzięki powołaniu niemieckiego oddziału specjalnego, który podążał na Litwę za Wehrmachtem.
Początkowo rozstrzeliwano obywateli polskich, żydowskiego pochodzenia z Litwy. Potem zwożona Żydów z innych krajów Europy, w tym z Polski. pociągami.. Każdy taki pociąg składał się z 28 wagonów i przywoził około 2 800 ofiar. Z Wilna dowożono więźniów samochodami ciężarowymi, z Trok pędzono ich pieszo. Różne źródła szacują liczbę zamordowanych w Ponarach Żydów na 70 do 100 tys. a nawet 200 tys. ofiar. Najtragiczniejsze wydarzenie miało miejsce w Ponarach 2 września 1941 r, kiedy w wyniku łapanek na miejsce kaźni zwieziono ponad 4 000 Żydów, w tym 817 dzieci
Początkowo, jak już wspomniano, egzekucji dokonywali sami Niemcy. Ale okupanci tworzą litewskie policje kolaboracyjne : Saugomo policija i Ypatingasis burys. Pod nadzorem wileńskiej placówki SD przejmują zbrodnicza działalność mordowania Żydów w Ponarach. W skład litewskiego plutonu egzekucyjnego wchodzili prości ludzie. Tej działalności podejmowali się głównie ze względów materialnych. Dostawali zakwaterowanie, jedzenie, wynagrodzenie. Ponadto ograbiali zwłoki z kosztowności, pieniędzy czy ubrań, które sprzedawali okolicznej ludności. Ostatnią egzekucję dokonano nocą z 3 na 4 lipca 1944 r. gdy zamordowano ponad 4 000 ofiar. Po zakończeniu wojny, w kilku krajach odbyły się procesy, w wyniku których oprawcy ponieśli odpowiedzialność. Wydano i wykonano szereg skazań na karę śmierci, czy długoletnie więzienia. Nie wszyscy jednak członkowie litewskich plutonów egzekucyjnych zostali ukarani.
W Ponarach zginęło też ok. 2 000 osób narodowości poleskiej. Pierwszych egzekucji Polaków w Ponarach dokonano już we wrześniu 1941 r, Rozstrzelano wówczas kilkudziesięciu więźniów z więzienia w Łukiszkach. W następnych miesiącach aresztowano i mordowano przedwojennych oficerów i podoficerów Wojska Pilskiego, Polaków udzielających pomocy Żydom czy zdekonspirowanych żołnierzy AK. Za pomoc Żydom został rozstrzelany proboszcz parafii św. Ducha ks. Romuald Świerkowski. Wydawał Żydom fałszywe metryki chrztu. W dniu 5 maja 1942 r rozstrzelano prawie 90-cio osobową grupę młodzieży gimnazjalnej, która działała w konspiracyjnym Związku Młodych Polaków. Wiosną 1942 r. rozstrzelano wieloletniego proboszcza parafii p.w. św. Św. Piotra i Pawła na Antokolu. Zamordowano konspiracyjnego prezydenta Wilna, wybitnego kompozytora i wziętego adwokata – Stanisława Wesławskiego, a także instruktora harcerskiego Zbigniewa Skłodowskiego. Zginęła też łączniczka sztabu AK Grażyna Tomkiewicz czy członek rodziny prezydenta Komorowskiego też Bronisław Komorowski pseud . ,,Korsarz”
Największą zbrodnię na Polakach dokonano nocą z 16 na 17 września 1943 r. gdy aresztowano i zgładzono w miejscu kaźni w Ponarach, grupę 140 najwybitniejszych przedstawicieli przedwojennego życia publicznego i naukowego Wilna. Zginął w tedy m.in. jeden z najwybitniejszych prawników, specjalista od prawa skarbowego, prof. Mieczysław Gutkowski. Śmierć poniósł prof. Kazimierz Pelczar – autor ponad 80 wybitnych dzieł z zakresu medycyn Położył podwaliny pod światową onkologię, tworząc Wileński Komitet do Zwalczania Raka. Na początku wojny przyjaciele proponowali mu katedry naukowe w: Rzymie, Londynie i Nowym Yorku. Pozostał w Wilnie. Utworzył Komitet Pomocy Ofiarom Wojny. Po aresztowaniu, nawet naukowcy berlińscy wstawiali się za nim u Hitlera. Niestety litewscy kolaboranci hitlerowskich Niemiec zamordowali go. Zamordowano geografa i zasłużoną działaczkę ZHP A. Wandę Rewińska i adwokata Mieczysława Rewińskiego. Trzeba tu dodać, że aresztowań Polaków dokonywali Niemcy, na podstawie list proskrypcyjnych przygotowanych przez litewską policje Saugume. Wymieniono tu nazwiska zaledwie kilku ofiar zbrodni hitlerowskich i litewskich kolaborantów. Lecz ich było znacznie więcej.
Wobec pogarszającej się sytuacji na froncie wschodnim Niemcy postanowili zacierać ślady zbrodni w Ponarach. Przywieziono więźniów, którzy ekshumowali i palili zwłoki. Proces ten trwał od listopada 1943 do czerwca 1944 r,. Szacuje się, że w tym czasie unicestwiono ok. 68 tys. zwłok.
Tak wiec nie tylko Katyń, Oświęcim. Majdanek. Lasy Piaśnickie k/ Wejherowa , Stutthof, Pomiechówek- III fort twierdzy Modlin k/ Nowego Dworu Mazowieckiego, czy Palmiry i setki innych ale i Ponary są miejsce kaźni Polaków w czasie II wojny Światowej.
Pamięć o zbrodni na Żydach i Polakach w Ponarach jest dużym kłopotem dla Litwinów. Brak ciągle czytelnego, bezkompromisowego przekazu, o tm co tu się wydarzyło. Wprawdzie przypominają o nim pomniki. Ten z gwiazdą Dawida i hebrajskim napisem. Ten duży, metalowy krzyż z wyrytymi nazwiskami polskim. Jest nawet pomnik jeńców radzieckich a nawet litewski.
Litwini ciągle jednak ostatecznego rozliczenia z ogromną kolaboracją z niemieckim okupantem nie dokonali. Przecież do plutonów egzekucyjnych Litwini zgłaszali się na ochotnika. Przez trzy lata pełnili oni morderczy precedens To oni czasem, by oszczędzać naboi, rozbijali dzieciom głowy. Jest jednak światełko w tunelu. Powołano komisję, która ma opracować wytyczne, jak w litewskich szkołach uczyć dzieci o Ponarach.
Wiedza o zbrodni w Ponarach, nie jest powszechnie znana w Polsce. Po części wynika to z faktu, że mało się o tym mówi, czy pisze. Częściowo wynika to z ,,poprawności politycznej”. Nie wypada mówić źle o sąsiadach. Musimy robić wszystko, aby prawda o Ponarach przebijała się do świadomości Polaków. O zbrodni w Ponarach zapomnieć nie wolno.
Polski przewodnik, który trzykrotnie, przewodząc polskim wycieczkom na Litwę, zawiózł polskich turystów do Ponar.
Stanisław Dziuba.
.
